سر واژه های “کد و استاندارد مواد و تجهیزات”، MESC نامیده می شود و یک سیستم استاندارد سازی داده های برای مدیریت اطلاعات مواد و تجهیزات مورد استفاده در صنعت نفت، پتروشیمی و صنایع وابسته است که توسط شرکت نفتی “شل[2]” در سال 1914 طراحی شد. از آن سال به بعد تغییرات و تحولات بنیادی زیادی در این سیستم اتفاق افتاده است.

هدف این سیستم برقراری ارتباط بین مصرف کنندگان و وندورهای اقلام از طریق توصیف اقلام استاندارد و رسیدن به زبان مشترک در این چرخه می باشد.

شکل 1- کتابچه طبقه ‌بندی گروه 68 MESC

تاریخچه MESC

در سال 1914 گروهی از متخصصین شرکت BPM وابسته به شرکت نفتی شل هلند، طراحی یکی از قدیمی ترین سیستم های کدینگ استاندارد را در دنیا شروع کردند. در سال های بعد این سیستم تبدیل به پل ارتباطی و زبان مشترک اقلام در بسیاری از پروژه های شرکت شل در سراسر دنیا گردید.

دو سال بعد از اختراع تلکس (سال 1930 میلادی) در سال 1932 سیستم کدینگ MESC تحت تاثیر این اختراع، متحول شد و به طور رسمی سیستم کد و استاندارد مواد و تجهیزات موسوم به MESC ایجاد و بکارگیری از آن شروع شد. فرق اساسی که نسبت به قبل ایجاد شده بود، اختصاص کد 7 رقمی منحصر به فرد برای مواد و تجهیزات بود.

با استفاده از کدهای 7 رقمی و همچنین با کمک تلکس، امکان تبادل اطلاعات بین دفتر مرکزی و سایر پروژه ها در سراسر دنیا در MESC بوجود آمده بود. کد 7 رقمی به گره های طبقه بندی MESC اختصاص پیدا می کرد و کارشناس دریافت کننده کد، به کتابچه مربوطه مراجعه می کرد و از این طریق اطلاعات مورد را بازیابی می کرد.

جهت فهم و سرعت بیشتر در درک این کدها، کدها با ارقام معنادار تعریف می شدند. بطور مثال اگر دو رقم اول کد 76 بود، کارشناس متوجه می شد که باید به سراغ کتابچه شماره 76 که مربوط به فلنج ها و اتصالات تاسیسات است برود و با مراجعه به زیر بخش های مربوطه شرح کالا را استخراج می کرد.

بدین ترتیب اطلاعات با حجم کمتری تبادل پیدا می کرد. این روش کدگذاری، به عنوان اولین روش ابداعی مستند در جهان محسوب می شود. در سال 1946 و به دلیل زیاد شدن تنوع اقلام، تعداد رقم های کد MESC به 10 رقم افزایش پیدا کرد. و با پیدایش رایانه و امکان ذخیره اطلاعات در دیسکت های فشرده، شرکت “شل” در سال 1985 اطلاعات خود را بر روی دیسکت ها ذخیره نمود و بدین ترتیب اطلاعات این سیستم و روش های شناسایی و کدگذاری از دفتر مرکزی به سایر پروژه ها و دفاتر آن در سراسر دنیا انتقال پیدا کرد.

شرکت “شل” در سال 1995 نرم افزاری تحت ویندوز را طراحی کرد و با نام CMT[3] آنرا معرفی نمود. و بدین ترتیب تمامی کتابچه و دستورالعمل های این سیستم به این نرم افزار منتقل شد. این شرکت در سال 2010 توانست نرم افزار CMT را تحت وب نموده و از آن تاریخ تا کنون این نرم افزار را برای مدیریت اطلاعات اقلام خود استفاده می نماید.

MESC در ایران

در سال 1333 قرارداد کنسرسیوم نفتی ایران منعقد شد و شرکت های عامل نفت ایران در مناطق نفت خیز جنوب و پالایشگاه آبادان تشکیل شدند. طرح مکانیزه کردن عملیات و فرآیندها با هدف کاهش هزینه های تولید در دستور کار قرار گرفت.

یکی از موارد مهم سیستم تامین کالا بود که به شرکت نفتی “شل” هلند سپرده شد. متخصصان این شرکت نیز سیستم سفارشات و کنترل موجودی را در شرکت نفت پی ریزی نمودند.

برای طبقه بندی اقلام (کالاها، قطعات یدکی) سیستم طبقه بندی و استاندارد کالا (MESC) را پیاده سازی نمودند. و پس از آن با توجه به کارآمد بودن آن، این سیستم در سایر تاسیسات و مراکز نفتی ایران به مرور زمان پیاده سازی گردید. با گذشت 63 سال از زمان شروع به کار این سیستم در ایران، اصول این سیستم در سازمان ها و مراکز زیادی مورد استفاده قرار کرفته است.

از جمله این مراکز می توان به شرکت ملی نفت ایران، شرکت ملی پتروشیمی ایران، شرکت ملی گاز ایران و شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران اشاره نمود.

اهداف MESC

اهداف شرکت «شل» از ایجاد MESC برای مواد و تجهیزات در سال 1914 موارد زیر بود:

ایجاد زبان مشترک بین واحدهای مختلف یک پروژه
ایجاد پل ارتباطی بین تامین کنندگان و واحدهای استفاده کننده مواد
کمک به شناسایی اقلام و فرهنگ سازی سازمانی معرفی اقلام

طبقه‌بندی MESC

MESC دارای یک طبقه ‌بندی سه (۳) سطحی است. نام و ظرفیت تعداد گره هر یک از سطوح این طبقه‌بندی به شرح زیر است:

سطح اول: نام این سطح «گروه اصلی» است و حداکثر ظرفیت تعداد گره آن صد (100) است.
سطح دوم: نام این سطح «گروه فرعی» است و حداکثر ظرفیت تعداد گره آن صد (100) است.
سطح سوم: نام این سطح «گروه فرعی دوم» یا گروه جزء از گروه فرعی، است و حداکثر ظرفیت تعداد گره آن صد (100) است. مواد و تجهیزات شناسایی‌شده در سیستم MESC به این سطح متصل می‌باشند.

یک‌صد گروه اصلی موجود در طبقه‌بندی MESC را می‌توان به 12 بخش عمده تقسیم‌بندی نمود که هر بخش به یک حوزه عملیاتی مشخص گرایش دارد. رابطه این حوزه‌های عملیاتی و یک‌صد گروه اصلی MESC در جدول 1 به نمایش درآمده است.

جدول 1- رابطه حوزه‌های عملیاتی و گروه‌های اصلی MESC

CMT چیست؟

بعد از معرفی نرم افزار تحت ویندوز کدینگ MESC در سال 1995 و همچنین تحت وب نمودن در سال 2010 تحت عنوان CMT (ابزار مدیریت کاتالوگ)، بسیاری از فرآیندهای ثبت اطلاعات از روش دستی به سیستمی تغییر پیدا کرد. دستورالعمل های کدگذاری، هدینگ ها، ساب هدینگ ها و لاین ها به روش انتخاب سیستمی تبدیل شد.

دیگر خبری از کتابچه های گروه اصلی که هرکدام بالغ بر چندین هزار صفحه بودند به اطلاعات استاندارد سیستمی تبدیل شدند. اعمال سلیقه ها و پیچیدگی سیستم کنار رفت و با مدیریت یکپارچه و آموزش اندک خیلی از کاربران توانستند از این سیستم به راحتی استفاده نمایند.

توصیف گرهای نام اقلام، جای هدینگ ها را پر کردند و قالب های مشخصاتی جای دستورالعمل را گرفتند و لاین ها نیز جای خود را به ارزش های مشخصه ها دادند. دیگر امکان تایپ هیچ گونه مشخصه و ارزش و هدینگی در سیستم کنار رفت و به جای آن تمامی اطلاعات و تجربیات ارزشمند یک قرن تلاش در این عرصه به یک بانک اطلاعاتی پویا و یکنواختی مبدل شد.

این امکان سال هاست که در پروژه های شرکت شل مورد استفاده قرار می گیرد. ولی در حال حاضر متاسفانه در صنایع نفت و گاز و پتروشیمی ایران به همان روش کدگذاری قبل از سال 1995 این سیستم عمل می شود و موجب آلودگی سازمان ها با برخی از مشکلات زیر می گردد.

مکانیزه نبودن سیستم کدگذاری
یکسان سازی بانک اطلاعات اقلام حداقل در صنعت نفت و گاز و پتروشیمی
عدم قانع نمودن شرکت های دیگر به استفاده از چنین سیستم قدرتمندی به واسطه نداشتن نرم افزار
نبود رویه ثابت و یکسان شناسایی اقلام در یک سازمان و شرکت های تابعه
کدگذاری یک قلم کالا با چندین روش و چندین کد
عدم شناسایی تمامی وندورها و مدیریت آنها در این حوزه
عدم انتقال دانش و تخصص این سیستم به کارشناسان جوان
وابسته بودن سیستم به افراد خاص

وقت آن رسیده است که مدیران و کارشناسان این حوزه، با تغییر نگرش خود نسبت به کدینگ MESC، آنرا بروز نموده و با اطلاعات آنرا با نرم افزار وب بیس مدیریت نمایند. و این مهم موجب تحول عظیمی در مدیریت بهینه قطعات یدکی و استفاده از منابع مشترک و ایجاد انبار مجازی و استفاده از دانش های روز مانند هوش تجاری (BI[4]) خواهد شد.

معرفی CMT

نرم افزار “ابزار مدیریت کاتالوگ” در واقع یک نرم افزار ثبت اطلاعات اقلام و یک نرم افزار کدینگ می باشد که دارای پلان مطابق شکل شماره 2 می باشد.

در این پلان بزرگ اهداف CMT ترسیم شده است. بانک اصلی CMT می تواند در اختیار بخش های اصلی مهندسی، خرید، کنترل موجودی، نگهداری و تعمیرات، تولید و استانداردسازی قرار گیرد و یا اطلاعات پایه این بخش ها در بانک اصلی CMT مدیریت گردد.

شکل شماره 2: پلان CMT

ویژگی های مهم CMT :

نام‌گذاری قاعده‌مند اقلام : امکانی است جهت توصیف قلم به روش ساختارمند با استفاده از زوج‌های مشخصه – ارزش
نام‌گذاری بدون قاعده اقلام : امکانی است جهت تشریح قلم به‌صورت متن آزاد که معمولاً برای اقلام اختصاصی و قطعات یدکی ماشین‌آلات بیشتر کاربرد دارد.
راهنماهای شناسایی اقلام: امکانی است جهت تعیین مشخصه‌های توصیفی هر دسته از اقلام. این امکان جایگزین Coding Schedule و فرایند توصیف اقلام در قالب خطوط MESC است.
رابطه‌های قلم: امکانی است جهت تعیین رابطه‌های بین اقلام که شامل تعیین اقلام جایگزین یک ‌قلم، تعیین اقلام معادل یک ‌قلم، تعیین اقلام زیردست یک ‌قلم و تعیین اقلام بالادست یک ‌قلم است.
سازمان‌های قلم: امکانی است جهت تعیین سازمان‌های در ارتباط با قلم، مانند تولیدکنندگان و تأمین‌کنندگان قلم

CMT به عنوان یک کاتالوگ اقلام، پایگاه داده فنی مشخصات را فراهم می کند

” الگوی توصیف” توضیحات قالب بندی شده برای اقلام را ارائه می دهد.
” توصیف بدون الگو” برای ثبت مشخصات قطعات یدکی
” الگو” جایگزین هدینگ، لاین
ارتباطات قلم کالا با سایر اقلام و شرکت ها یا تامین کنندگان
روش دسترسی چندگانه: مانند ارزش ها، مشخصات، استاندارد، کد MESC و غیره
جداول مرجع : مانند استانداردها، اختصارات، واحدهای شمارش
مشخص کردن تفاوت های شرح های کاتالوگ ها

فرایندهای اصلی CMT :

شکل شماره 3 : فرآیندهای اصلی CMT

تشریح فرآیندهای اصلیCMT :

1- نام پایه ها و توصیف گرها (Nouns And Modifiers)

نرم افزار CMT با تعریف یک نام پایه مانند، شیر شروع می شود. این نرم افزار امکان معرفی حداکثر 3 مشخصه برای هر اسم را دارا می باشد. به عنوان مثال برای شیر سه مشخصه ی نوع، تیپ و نحوه اتصال را معرفی کرده است. در مشخصه اول یکطرفه بودن و در مشخصه دوم پیستونی بودن و در مشخصه سوم جوشی یا فلنجی بودن را مطرح می کند. در شکل شماره 4 و جدول شماره 2 موارد را بطور کامل نمایش می دهد.

شکل شماره 4: نام پایه و توصیف گرهای مربوطه

Modifier3	Modifier2	Modifier1	Noun
Socket Weld	Piston Type, Bolted c	Check	Valve
Threaded	Piston Type, Bolted c	Check	Valve
Flanged	Piston Type, Screwed	Check	Valve
Threaded	Piston Type, Screwed	Check	Valve
Butt-Weld	Piston Type, Welded c	Check	Valve
Flanged	Piston Type, Welded c	Check	Valve
Butt-Weld	Swing Type, Bolted co	Check	Valve
Flanged	Swing Type, Bolted co	Check	Valve
Butt-Weld	Swing Type, Pressure	Check	Valve
X-Mas Tree	Two Way	Check	Valve

جدول شماره 2: نمونه از نام پایه شیر و توصیف گرها و پاسخ های مرتبط

2- مشخصه ها (Characteristics)

نرم افزار CMT برای مدیریت اطلاعات خود از یک بانک کامل مشخصه ها استفاده می کند. هر یک از مشخصه ها در واقع یک سوال در مورد یک نام پایه می باشد. CMT با استفاده از مشخصه ها توانسته است قالب های ثبت اطلاعات درست کند که آنها را به جای هدینگ های سابق استفاده می کند. فرق اساسی که نسبت به قبل وجود دارد این است که تمامی اطلاعات اقلام بعد از معرفی نام پایه به عنوان شروع، و با ایجاد قالب های مشخصاتی در قالب جفت های مشخصه-ارزش، تمامی اعمال سلیقه ها و تکرارها را کنار زده است. در شکل شماره 5، برخی از مشخصه ها، مانند جنس، طول، قطر داخلی، ولتاژ کاری، ساختار بدنه و … به آورده شده است.

شکل شماره 5: مشخصه ها

آنچه که در این تصاویر(تصاویر واقعی نرم افزار) بسیار مهم است این است که تمامی اطلاعات اقلام بصورت فیلد به فیلد وارد سیستم شده و سیستم بطور هوشمند و فقط با بصورت انتخاب داده ها و نه بصورت تایپی، نام ها و کدها اقلام را تولید می کند. در شکل شماره 6 نمونه ای کامل از نام پایه انتخاب شده مانند شیر(Valve) و مشخص شدن 3 توصیف گر، یکطرفه(Check) پیستونی با بدنه جوشی(Piston Type, Welded)، و نحوه اتصال جوشی لب به لب(Butt-Weld) را مشخص نموده است. ایجاد نام پایه و تخصیص حداکثر سه توصیف گر به نام پایه یک فرمت را شکل می دهد. هر فرمت با تعدادی مشخصه معرفی می گردد. به عنوان مثال در فرمت شیر شامل مشخصه ها استاندارد طراحی(Design Specs)، زاویه عبور سیال(Pattern)، حفره دیسک(Bore)، فشار طراحی (Pressure Design)، قابلیت تعمیر(Service) و … می باشد.

شکل شماره 6 : نمونه از مشخصه های یک شیر تاسیساتی

3- فرمت یا الگوی توصیف(Format)

چینش یک الگوی توصیف می باشد، که قرار است ارزش ها براساس آن در یک سامانه کامپیوتری ذخیره شود. چینش شرح اقلام براساس یک تنظیم ثابت نام ها، توصیف گرها و مشخصه ها را فرمت یا الگوی توصیف می نامیم.

در شکل شماره 7، الگوی توصیف “شیر یکطرفه پیستونی فلنجی” را نمایش میدهد. با تنظیم این الگو، می توان تمامی پاسخ های مربوط به هر مشخصه را در سیستم ذخیره نمود. این روش ثبت اطلاعات در اغلب کدینگ های بروز دنیا مشاهده می شود.

شکل شماره 7 : الگوی توصیف مربوط به “شیر یکطرفه پیستونی فلنجی”

4- مشخصه-ارزش (Formatted Items)

با انتخاب فرمت و با ارزش دهی به مشخصه ها «جفت مشخصه-ارزش» و با ارتباط سایر فیلدها شکل می گیرد. شکل شماره 8، ارزشهای هر مشخصه برای الگوی توصیف “شیر یکطرفه پیستونی فلنجی” را نمایش می دهد. در این بخش ارزش های هر مشخصه در الگو ذخیره می شود. در نرم افزار CMT، این روش جایگزین انتخاب هدینگ، ساب هدینگ و لاین شده است.

شکل شماره 8 : ارزش های مربوط به الگوی توصیف “شیر یکطرفه پیستونی فلنجی”

5- قالب های آماده مشخصه-ارزش(Template Items)

یک قالب آماده شده از قبل برای دسته های مشخص مشخصه-ارزش را قالب های مشخصه-ارزش آماده شده نامیده می شود. ممکن است این قالب ها دارای مشخصه ها و ارزش های کاملی برای توصیف یک قلم نباشند، ولی با انتخالب چنین قالب هایی سرعت کدگذاری بالا می رود و خطای آن کمتر می شود. این قالب ها در فرآیندها و سازمانها می توانند متفاوت طراحی گردند.

جدول شماره 3 نمونه ای از قالب های آماده مشخصه-ارزش را نمایش می دهد.

ارزش فارسی	ارزش انگلیسی	مشخصه انگلیسی	مشخصه فارسی
BS5352 1992	BS5352 1992	Design Spec	استاندارد طراحی
مستقیم	Straight	Pattern	زاویه عبور سیال
ANSI/ASME B16.5	ANSI/ASME B16.5	Design Spec, End Flanges	استاندارد طراحی فلنج
کلاس 150	150 ANSI Class	Pressure Design	فشار طراحی
دندانه دار	Smooth	Facing Flange	صورت فلنج

جدول شماره 3 : نمونه قالب آماده مشخصه-ارزش

6- اقلام بدون الگو (Unformatted Items)

در CMT دو روش کدگذاری وجود دارد: با الگو و بدون الگو. در کدگذاری اقلام بدون الگو می توان بدون انتخاب الگوی خاصی، کدگذاری را انجام داد. مانند قطعات یدکی که با تجهیز خودشان ارتباط دارند. همچنین برخی تجهیزات خاص مانند قطعات مونتاژی و مجموع های خاص که نیازی به انتخاب الگوی خاصی برای کدگذاری ندارند. در این روش عموما از نام مخفف، نام سازنده، اطلاعات مهم قابل تایپ و … برای شرح کالا استفاده می شود.

7- توضیحات قلم کالا (Material Item Details)

فرمی است که کاربر را قادر می سازد اطلاعاتی از قبیل : متن اضافی، واحد خرید، واحد دریافت، ضرایب تبدیل آنها به یکدیگر، کدهای مورد استفاده و … را در آن ذخیره نماید.