در خرید و فروش اقلام و تبادل محصولات و خدمات و ارائه خدمات به مشتریان، نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات بسیار برجسته و حائز اهمیت است. مدیریت این موضوعات با استفاده از بستر شبکه اینترنت موجب فراهم شدن کسب و کار الکترونیکی می شود.

با استفاده از کسب و کار الکترونیکی، شرکت ها فرآیندهای داخل سازمانی و فراسازمانی خود را بسیار کارآمد و منعطف مدیریت می کنند. یکی از پایه های اساسی کسب و کار الکترونیکی، تبادل الکترونیکی داده([1]EDI) هاست.

تبادل الکترونیکی داده ها، یک تبادل رایانه به رایانه داده هاست که در چارچوب استانداردهای موسسه استانداردهای ملی آمریکا ([2]ANSI) و موسسه بین المللی استاندارد(ISO[3]) پایه گذاری شده است. از استانداردهای ایجاد شده در این خصوص می توان به بارکد، دیتا بار، دیتا ماتریس و RFID[4] اشاره کرد.

تاریخچه بارکد به چه زمانی بر می گردد؟

ايده بارکد بوسيله Norman Joseph Woodland و Bernard Silver بوجود آمد . در سال 1948 آنها از دانشگاه Drexel فارغ التحصيل شدند. آنها بعد از شنيدن اينکه رئيس يک شرکت فروش مواد غذايي مي خواست روال پرداخت قيمت کالا را خودکار کند اين ايده را خلق کردند. يکي از اولين طرحهاي آنها اين بود که از رمز مورس که چاپ شده و به صورت عمودي دراز شده است استفاده کنند.

که بصورت نوارهاي باريک و پهن نشان داده مي شود . بعدا آنها به استفاده از بارکد از نوع دايره هاي هم مرکز (bulls-eye) معطوف شدند. آن دو در 20 اکتبر 1949 اختراعشان را با عنوان “Classifying Apparatus & Method” در اختراعات آمريکا به شماره 2,612,994به ثبت رساندند. اختراع در 7 اکتبر 1952 منتشر شد.

اولين بارکد خوان توسط Woodland (آن موقع کارمند IBM بود) و Silver در سال1952 ساخته شد و شامل يک لامپ 500 واتي و يک لوله خلا تشديد کننده نور بود که توسط شرکت RCA براي موسيقي فيلم ساخته شده بود (به صورت نور روي فيلم نوشته مي شد ) دستگاه خيلي قابل استفاده نبود ( دستگاه به سادگي يک نوسان نما بود ، و لامپ 500 وات تقريبا کاغذ اولين نمونه بارکد را سوزاند ) و براي مصرف توليد نشد .

در 1962 آنها اختراع را به شرکت Philco فروختند ، که بعدا آن را به شرکت RCA فروخت . پيشرفت ليزر ممکن ساخت که بارکد خوان ها خيلي ارزانتر ساخته شوند ، و پيشرفت مدارات مجتمع (IC) رمزگشايي بارکد خوانده شده را ممکن ساخت .

متاسفانه Silver در 1963 در سن 38 سالگي درگذشت قبل از اينکه چيزي از اختراع حاصل شود. در 1972 يک فروشگاه Kroger در شهر Cincinnati با استفاده از يک بارکدخوان از نوع دايره هاي هم مرکز (bull-eye) با کمک شرکت RCA آزمايشي را انجام داد . متاسفانه بارکد هاي دايره هاي هم مرکز به آساني هنگام چاپ کثيف مي شدند و خيلي موفق نبودند .

در اين مدت Woodland در IBMبارکد خطي را به وجود مي آورد که در 3 آوريل 1973 به عنوان کد محصول جهاني (Universal Product Code)انتخاب شد .

در 26 ژوئن 1974، در سوپرمارکت Marsh در ايالت Ohio شهر Troy اولين محصول فروشگاه يک بسته آدامس بوسيله يک دستگاه بارکد خوان فروخته شد ( اين بسته آدامس حالا در موزه Smithsonianتاريخ آمريکا موجود است )
درسال 1992 مدال ملي تکنولوژي توسط رئيس جمهور George H. W. Bush به Woodland اهدا شد.

تعریف دقیق و علمی بارکد

بارکد، شامل مجموعه ای از خطوط تیره و روشن با عرض های متفاوت است که براساس الگوریتمی مشخص برای ذخیره، ثبت و بازیابی اطلاعات طراحی شده است. بارکد یا رمزمیله یا رمزینه گونه‌ای نمایش تصویری اطلاعات بر روی سطوح است که اطلاعات آن را می‌توان توسط ماشین، بازخوانی کرد.

انواع رایج بارکد همراه با تصویر

انواع بارکد با استانداردهای مختلف توسط سازمان ها و شرکت های زیادی طراحی و بطور رایگان در اختیار همگان قرار گرفته است. دستگاه های اسکنر توانایی اسکن و خواندن تمامی پروتکل های بارکدهای استاندارد و تصویب شده در دنیا را دارا می باشند. چند نمونه از مهمترین انواع بارکد در ادامه معرفی شده است.

بارکد کد 39:

کد 39 ساده‌ ترین نوع استفاده از بارکدهای عددی است و برای چک کردن خود به خودی کاراکترها طراحی شده است، بنابراین نیاز به محاسبات کارکترها را از بین می برد. انواع بارکدهای کد 39 عبارتند از: HIBC LIC, LOGMARS, MIL-STD-1189B, MIL-STD-129, MIL-STD-2073-1C, MIL-STD-129N

بارکد کد 128:

این کد شامل دو سری کاراکتر A و B است: مجموعه کاراکتر A اجازه نمادگذاری کاراکترهای بزرگ، نشان گذاری، اعداد و چندین تابع خاص مانند بازگشت یا جلو و عقب رفتن را می دهد. مجموعه کاراکتر B اجازه نمادگذاری حروف بزرگ و کوچک، نشان گذاری ، اعداد و تعداد کمی از توابع منتخب را می دهد. انواع بارکدهای کد 128 عبارتند از: CANADA POST, USPS, ISBT 128, USS Code 128, ISS Code 128

بارکد GS1-128 :

مجموعه کاراکتر C دو عدد را در میان هر بارکد جای می دهد و به این ترتیب باعث تراکم بالای بارکد می گردد. تابع FNC1 (که در شکل به رنگ آبی مشخص شده) آن را به عنوان نماد GS1-128 تعیین می کند. عددی که بلافاصله پس از FNC1 می آید شناسه اپلیکیشن (AI) است. انواع بارکدهای GS1-128 عبارتند از:UCC 128, EAN 128, SSCC-18, SCC-14, GTIN (EAN14)

بارکد UPCa :

بارکد جهانی محصول (UPC) در صنایع کوچک و خرده فروشی ها استفاده می شود. کد UPC-A شامل 12 عدد است. انواع بارکدهای UPCa عبارتند از: PC, UCC12

بارکد EAN13 :

سیستم شماره گذاری مقالات اروپایی (EAN) و یک مجموعه فوق العاده از U.P.C. EAN-13 و شامل 13 عدد است. انواع مختلف آن عبارتند از: ISBN, ISSN, ISSN, JAN

بارکد EAN8 :

سیستم شماره گذاری مقالات اروپایی (EAN) و یک مجموعه فوق العاده از U.P.C. EAN-8 و شامل 8 رقم برای بسته بندی های کوچک است. انواع مختلف آن عبارتند از : ISBN, ISSN, ISSN, JAN

Interleaved 2 of 5 :

سیستم Interleaved 2 of 5 (ITF) یک نوع بارکد صرفا عددی است که برای رمزگذاری اعداد در بارکدهایی با فرمت متراکم مانند مجموعه کاراکترهای C از کد 128، استفاده می شود. انواع مختلف آن عبارتند از : ITF-14, EAN-14, SCC-14, GTIN, DUN14, USPS

Codabar :

نمادگذاری مجموعه کاراکترهای Codabar، شامل نمادهای بارکدی است که نشان دهنده کاراکترهای 0-9، حروف A تا D و نمادهای زیر است: -. $ / +. انواع آن عبارتند از Rationalized Codabar, USD-4, NW-7, 2 of 7 Code.

Industrial 2 of 5 :

نمادگذاری مجموعه کاراکترهای کد Industrial 2 of 5، شامل نمادهای بارکد نشان دهنده اعداد 0-9، کاراکتر شروع و کاراکتر توقف است. انواع آن عبارتند از : .Code 2 of 5

Code 11 :

نمادگذاری مجموعه کاراکترهای Code 11، شامل نمادهای بارکد نشان دهنده اعداد 0-9، نماد خط تیره، کاراکتر شروع و کاراکتر توقف است.

Code 93 :

نمادگذاری مجموعه کاراکترهای Code 93 شامل نمادهای بارکد نشان دهنده کاراکترهای 0-9، A-Z، کاراکتر اسپیس(فضای خالی) و نمادهای زیر است: /، +،٪، -،. ، $.

MSI Plessey :

بارکد MSI Plessey در دهه 1970 توسط شرکت Plessey در انگلستان طراحی شد و ابتدا در اپلیکیشن های مربوط به خرده فروشی و کتابخانه ها مورد استفاده قرار گرفت. بارکد MSI Code Pulse Width Modulated Barcode از این نوع است.

POSTNET :

بارکد POSTNET (روش رمزگذاری عددی پستی) یک بارکد مخصوص است که توسط اداره پست ایالات متحده برای رمزگذاری اطلاعات کدهای پستی ساخته شده است. انواع مختلف این بارکد عبارتند از: Zip, Zip + 4, DPBC

PLANET :

سرویس پستی ایالات متحده از بارکد ویژه ای به نام PLANET برای پیگیری الکترونیکی پست هایی در سایز نامه استفاده می کند. از این نوع بارکد می توان به USPS CONFIRM اشاره کرد.

USPS IMb :

یک بارکد 4 عبارتی که برای استفاده در ماشین های مرتب سازی پستی با سرعت بالا و به صورت خودکار طراحی شده است و به اطلاعات بارکد هر دو سیستم Planet و Postnet اجازه می دهد تا به صورت یک نماد واحد ترکیب شوند. انواع مختلف این بارکد عبارتند از:

USPS4CB, One Code Solution Barcode, 4CB or 4-CB, 4-State Customer Barcode.

دیتا بار

شبیه بارکد می باشد و فرق آن با بارکد در شکل و حجم بیشتر اطلاعاتی است که می توان در آن ذخیره نمود. دیتابار در ابتدا برای برای حل دو مشکل بارکد طراحی شد که می توانست تاریخ تولید مواد غذایی و محصولات دارویی و استفاده از آن در فضای اندک را برطرف می کرد. امروزه به دلیل همین دو ویژگی در حال گسترش می باشد. دیتا بار دارای 7 فرمت مختلف است که به برخی از آنها در زیر اشاره شده است.

Data Bar Expanded :

کد GS1 Data Bar Expanded یک نسخه با طول متغیر و گسترده تر از Symbology Data Bar است که قادر به رمزگذاری GTIN چهارده رقمی و داده های اضافی است.

Data Bar Expanded Stacked :

سیستم کدگذاری، GS1 Data Bar Expanded Stacked Omni-Direction دارای مشخصات داده ای دقیقا همانند GS1 Data Bar Expanded است، به جز اینکه می توان آن را با کاهش عرض و افزایش ارتفاع متراکم نمود.

DataBar Omni-Directional Stacked :

این سیستم کدگذاری، ویژگی های داده ای مشابه GS1 DataBar دارد. این نوع نماد گذاری پس از سال 2010 برای استفاده در سیستم های فروشگاهی POS تایید شد.

Data Bar Truncated :

این سیستم کدگذاری نیز همان ویژگی های داده ای مشابه بارکد GS1 Data Bar دارد، به غیر از ارتفاع نوار که حداقل ارتفاع آن 13 برابر بُعد X تنظیم شده است.

GS1 Data Bar Limited :

سیستم GS1 Data Bar Limited دارای ویژگی های داده ای همانند بارکد GS1 Data Bar است، به جز اینکه ممکن است شامل مقادیری نهایتا تا 4 تریلیون باشد.

GS1 Data Bar Coupon Code :

همان سیستم GS1 Data Bar Expanded Stacked Omni-directional که به صورت بریده و قطعه ای است.

بارکد دو بعدی (دیتا ماتریس)

دیتا ماتریس یا همان بارکد دو بعدی، بصورت مربع یا مستطیل و حاوی مربع های سیاه و سفید می باشد، طراحی و چاپ می شود. یکی از ویژگی های دیتا ماتریس، استفاده از کدهای تصحیح خطا در آن می باشد، بطوری که اگر تا حدود 60 درصد از آن مخدوش شود، اطلاعات آن قابل بازیابی خواهد بود.

از ویژگی های دیگر دیتا ماتریس، حجم بالای ذخیره اطلاعات در آن می باشد. نمونه های بارکد در زیر آورده شده است:

PDF417 :

نمادگذاری PDF-417 از اصلاح خطای رید سولومون(Reed Solomon) استفاده می کند؛ نماد بارکد چاپ شده PDF417 می تواند بدون از بین رفتن داده ها در برابر صدمات مقاومت کند.

Data Matrix ECC200 :

سیستم Data Matrix ECC200 یک منطقه کارآمد برای نماد گذاری دو بعدی است که از یک الگوی مربعی منحصر به فرد استفاده می کند و به بارکدخوان کمک می کند مکان های سلولی را تعیین نماید. این سیستم می تواند داده های GS1، حروف، اعداد، متن و بایت های داده واقعی را رمزگذاری کند. این نماد می تواند بدون اینکه به اطلاعات آسیبی برسد در برابر صدمات مقاومت نماید.

MaxiCode :

ماکسی کد یک سیستم بارکد گذاری ماتریسی دو بعدی است که شامل ماژول های شش ضلعی در یک سطح مربعی است. سیستم MaxiCode توسط UPS (خدمات پستی ایالات متحده) برای مرتب سازی و رسیدگی به بسته ها روی بسته بندی های پستی استفاده می شود.

Aztec :

آزتک یک منطقه کارآمد برای نماد گذاری دو بعدی است که می تواند حروف، اعداد، متن و بایت واقعی داده، از جمله Unicode، کاراکترهای گسترده و همچنین عکس های کوچک را رمز گذاری کند.

QR-Code:

کد QR نوعی نمادگذاری کارآمد برای بارکدهای دو بعدی (2D) است که اجازه رمزگذاری آسان داده های MECARD از جمله شماره تلفن ها و URL های وب را می دهد. این نماد می تواند بدون اینکه به اطلاعات آسیبی برسد در برابر صدمات مقاومت نماید.